چگونه خشک شدن دریای خزر بر اقتصاد و ژئوپلیتیک تأثیر گذار خواهد بود

به گزارش آوای تبریز، به نقل تی آر تی ورلد در حالی که خشک شدن دریای خزر یک نگرانی زیست محیطی است،ولی نباید از آثار عمیق آن بر اقتصاد و ژئوپلیتیک منطقه غافل شد.

محمدرضا کاویان‌پور، رئیس مرکز تحقیقات آب ایران در هفته‌های اخیر از کاهش حدود نیم متری سطح آب دریای خزر در چند سال اخیر خبر داد.

وی گفت: این میزان تنها در سال گذشته ۲۵ سانتی‌متر کاهش یافته است که نشان می‌دهد این روند عمدتاً به دلیل گرم شدن کره زمین ادامه خواهد داشت و اثرات نامطلوب آن در چند سال آینده بیشتر خواهد شد.

کاویان پور خاطرنشان کرد: تاکنون ۱۹۰ میلیارد متر مکعب آب به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر از بین رفته است.

علی بیت اللهی، رئیس ستاد مدیریت ریسک مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی در اطلاعیه ای اعلام کرد: نشست ۹ سانتی متری خاک در سواحل دریای خزر به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر رخ داده است.

مسائل زیست‌محیطی دریای خزر فراتر از کاهش سطح آب آن است

مهرداد خزایی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران اخیراً در گفت و گو با مطبوعات ایران از وقوع خشکسالی در سواحل غربی دریای خزر خبر داد. مهرداد خزاعی در سخنان خود با بیان اینکه کاهش سطح آب دریای خزر منجر به پیدایش منطقه خشکی به مساحت ۱٫۵ میلیون متر مربع در سواحل غربی استان مازندران شده است ، تلاش کرد این موضوع را برجسته کند.

احمد وحیدی، وزیر کشور ایران، در بیانیه‌ای در تاریخ ۴ آذر ۱۳۹۲، کاهش سطح آب دریای خزر را مورد تاکید قرار داده و هشدار داد که این دریا در دهه‌های آینده با تهدید قریب‌الوقوع خشک شدن کامل مواجه است .

چگونه وسواس سدسازی ایران بزرگترین دریاچه خاورمیانه را می کشد

یکی از چالش های مهم ایران خشکسالی مداوم و تشدید بحران آب در داخل این کشور است که به حد بحرانی رسیده است. پیش بینی می شود که این موضوع به عنوان یکی از مهمترین دغدغه های امنیت ملی ایران در آینده مطرح شود.

بابک نگهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی سخنانی در هفتمین کنفرانس بین‌المللی تغییرات اقلیمی که در تاریخ ۸ دی ۱۳۹۳ در تهران برگزار شد، خاطرنشان کرد: ایران طی ۵۰ سال گذشته شاهد کاهش ۵۰ میلی‌متری بارندگی بوده است و۶۲ درصد کشور ایران با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند.

داریوش گل علیزاده، رئیس مرکز ملی تغییر اقلیم و آب و هوا سازمان حفاظت محیط زیست کشور در همایشی که در کتابخانه ملی ایران برگزار شد، گفت: به دلیل خشکسالی و بحران اقلیمی، ۸۰۰ هزار نفر از مناطق جنوبی و مرکزی مهاجرت کرده اند.

علی پوراحمد، مدیر اداره تالاب‌های فلات شرقی و مرکزی شرکت مدیریت منابع آب ایران، با بیان اینکه مجموع منابع آبی ایران در بلندمدت ۳۵ درصد کاهش یافته است.

پوراحمد تاکید کرد: ایران در حال حاضر چهارمین سال متوالی خشکسالی خود را تجربه می کند و به دلیل بارندگی ناکافی مورد نیاز برای کاهش این بحران ، این مشکل همچنان ادامه دارد.

خشک شدن دریاچه ارومیه بر ابعاد خشکسالی ایران افزوده است

یکی از مهمترین چالش های زیست محیطی ناشی از خشکسالی و کم آبی ایران، خشک شدن دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب کشور است.

گزارش‌های رسانه‌های ایران حاکی از آن است که جدیدترین تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه نشانگر وجود تنها ۴ درصد از آب دریاچه است.
این نشان می دهد که دریاچه ارومیه، ششمین دریاچه نمک بزرگ جهان و بزرگترین دریاچه خاورمیانه، به سرعت در حال خشک شدن است و به یک موجود بی جان تبدیل می شود.

کارشناسان محیط زیست هشدار می دهند که خشک شدن این دریاچه به طور بالقوه منجر به پیامدهای شدید زیست محیطی از جمله طوفان نمک در منطقه می شود که به طور قابل توجهی بر اکوسیستم محلی تأثیر می گذارد.

فعالان محیط زیست ایرانی از دولت ایران به دلیل بی توجهی نسبت به خشک شدن دریاچه انتقاد می کنند.

اخیرا فیروز قاسم زاده، سخنگوی صنعت آب ایران اعلام کرده است که دریاچه ارومیه با کمتر از یک میلیارد مترمکعب آب برای بازگرداندن آن به سطح طبیعی اکولوژیکی خود به ۱۴ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد .

از جمله عوامل اولیه خشک شدن دریاچه ارومیه می توان به سیاست های نادرست مدیریت آب، احداث سدهای آبی، کاهش نزولات جوی ناشی از تغییرات آب و هوایی جهانی و تشدید تبخیر اشاره کرد. برخی اظهارات اخیر مقامات ایرانی این نگرانی را ایجاد کرده است که دریای خزر ممکن است با مشکل مشابهی مواجه شود.

خشک شدن دریاچه خزر دور از ذهن نیست

مقامات با اشاره به کاهش قابل توجه سطح آب دریای خزر، معتقدند که این موضوع همچنان ادامه خواهد داشت.

روسیه متهم ردیف اول

مقامات ایرانی در درجه اول روسیه را مسئول کاهش آب دریای خزر می دانند. در واقع، در ۲۲ ژانویه ۲۰۲۴، علی بیت اللهی، از مرکز مطالعات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی ایران، استفاده بیش از حد روسیه از آب رودخانه ولگا را علت کاهش حجم آب دریای خزر عنوان کرد.

بر اساس اظهارات، منبع اولیه آب دریای خزر رودخانه ولگا است که به این دریا می ریزد. رودخانه ولگا ۸۴ درصد از آب دریای خزر را تامین می کند . گفته می شود استفاده بیش از حد روسیه از آب این رودخانه برای تقویت کشاورزی و ساخت سدهای آبی بر روی این رودخانه به این موضوع دامن زده است.

همچنین ادعا می شود که قزاقستان نیز با مشکل مشابهی مواجه است. در واقع در شهر بندری آکتاو قزاقستان به دلیل کاهش آب دریای خزر وضعیت فوق العاده اعلام شده است . روسیه هنوز پاسخ روشنی به این اتهامات ارائه نکرده است.

آیا ۷۰ سال بعد دریاچه خزر خشک می شود

ادعا می شود در صورت تداوم سیاست های فعلی روسیه، دریای خزر ظرف ۷۰ سال آینده خشک خواهد شد . به گفته کارشناسان ایرانی، طی ۲۰ سال آینده دریای خزر نیمی از عرض خود را از دست می دهد و طی ۱۰ سال آینده طوفان های گرد و غبار در مناطق ساحلی ظاهر می شود. در واقع، ادعا می شود که نشانه های اولیه این طوفان های گرد و غبار در حال حاضر در قزاقستان و ترکمنستان قابل مشاهده است .

مهم ترین موافقتنامه در خصوص حفظ محیط زیست دریای خزر، کنوانسیون تهران است که در ۴ نوامبر ۲۰۰۳ بین ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه امضا شد. بر اساس این قرارداد، کشورهای امضاکننده موظف به حفاظت از محیط زیست و اکوسیستم دریای خزر هستند . با این حال، اتهامات وارده از سوی مقامات ایرانی به روسیه، این شبهه را برانگیخته است که روسیه ممکن است مانع اجرای این توافق شود.

پیامد های اقتصادی خشک شدن دریای خزر

با این وجود، برخی از کارشناسان محیط زیست ایران معتقدند که نسبت دادن کل تقصیر به روسیه رویکردی علمی نیست و مدیریت و سیاست‌های آب ایران نیز در کاهش آب دریای خزر نقش داشته است.

پیامدهای کاهش آب دریای خزر و ظهور خشکسالی در نواحی ساحلی فراتر از اثرات زیست محیطی خواهد بود و بر عملکرد بنادر و اسکله های حیاتی برای اقتصاد منطقه تأثیر منفی خواهد گذاشت.
در واقع، کاهش سریع آب دریای خزر می تواند بنادر آکتائو، کوریک و آتیراو در قزاقستان را غیرفعال و ناکارآمد کند. ترکمن باشی در ترکمنستان; و همچنین آستاراخان و ماخاچکالا در روسیه که همگی در اقتصاد آسیای مرکزی نقش اساسی دارند.

این بدان معناست که مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای بین المللی که هم در اقتصاد منطقه ای و هم در تجارت جهانی مهم هستند، از پیامدهای منفی این اتفاق تاثیر خواهند گرفت.
در واقع، این موضوع در ترکمنستان نمود جدی تری یافته است و دولت ترکمنستان را به ساخت بنادر جدید سوق داده است زیرا برخی از بنادر آنها غیرفعال شده است.

به عنوان مثال، در نتیجه رکود دریای خزر، مسیرهای دریایی بین بنادر ترکمن باشی و خزر ترکمنستان متوقف شده است و دولت ترکمنستان را بر آن داشته است که یک بندر جدید برای جایگزینی بندر خزر در استان بالکان آباد احداث کند. چالشی موازی بر سر بندر ترکمن باشی، که به عنوان قطب تجاری ترکمنستان مشهور است، وجود دارد .

به طور خلاصه، دریای خزر که یکی از دریاهای مهم آسیا و بزرگترین دریاچه جهان محسوب می شود، در حال کاهش سریع سطح آب خود است و خطر خشک شدن آن را افزایش می دهد. در واقع، خشکسالی در سواحل دریای خزر شروع به ظهور کرده است.

در حالی که خشک شدن دریای خزر یک نگرانی زیست محیطی است، این پتانسیل را نیز به همراه دارد که بر اقتصاد و ژئوپلیتیک منطقه تأثیر عمیقی بگذارد.
ایران روسیه را مسئول رکود دریای خزر می داند، با این حال روسیه در این مورد سکوت کرده است. صرف نظر از علت و بانی این رویداد تلخ، دریای خزر برای رفاه ساکنان منطقه و سرنوشت نسل های آینده نباید خشک شود.