به گزارش آوای تبریز، در حالی که حفظ سنت ها و آیین های مردمی باید یکی از اولویت های هر جامعه و مردمان آن باشد تا هویت و جایگاه عمومی آنها لطمه پذیر نشود، اما برخی از عادات و رفتارهای ناشی از توسعه یافتگی کم کم ابعاد فرهنگی کشور را تهدید کرده و بسیاری از سنت های تاریخی این مرز و بوم را به مسیر نابودی می کشاند یکی از این آیین های مهم، تاریخی و سنتی مربوط به شب یلدا است.
بی توجهی به گذشته های پرافتخار، پشت پا زدن به داشته های تاریخی، تقابل بین سنت و مدرنیته، زندگی ماشینی، کاهش تعداد اعضای خانوارها، تسلط فن اوری های نوین بر زندگی روزمره، شیوع بیش از حد تجملات و رفتارهای تشریفاتی صرف از جمله عواملی است که سنت زیبا و منطبق بر ذات انسانی شب یلدا که در آذربایجان از آن به عنوان ” چیله گئجه سی” یاد می شود، را به مسیر قهقرایی می کشاند.
دهه های گذشته اعضای خانواده که فراوانی آن نسبت به تعداد کنونی خانواده ها بیشتر بود، دور اتاق های کوچک و بزرگ گرد هم می آمدند و بدون هیچ گونه تشریفات زاید با گفتن و شنیدن حرف های همدیگر شبی به یاد ماندنی و خاطره انگیز را رقم می زدند طوری که اصالت آن چله گئجه سی های قشنگ نشان از پاکی، بی آلایشی و خالص بودن آن داشت و اینکه خاطرات آن شب هنوز در اذهان بسیاری از میان سالان و کهنسالان باقی مانده است، نشانه ای از شب های یلدای واقعی است.
خاطره گویی ها، نقل قصه های تاریخی، گرامی داشتن بزرگان خانواده و یاد و خاطره درگذشتگان، استفاده از چند قلم میوه و غذاهای سنتی بدون کوچکترین تشریفات از جمله عناصر مهم شکل دهنده شب های یلدا در گذشته بود که امروز خبری از این زیبایی ها وجود ندارد.
متاسفانه امروز با وجود ظهور و بروز امکانات و شرایط جدید و فن آوری ها، به دلیل پرداختن بیش از حد به حواشی و به حاشیه راندن اصل داستان، شب های یلدا به یکی از گران ترین شب های زندگی ایرانیان تبدیل شده است که تداوم چنین روندی بدون تردید در آینده منجر به نابودی این سنت تاریخی خواهد شد، همچنانکه بسیاری از آیین ها مثل چهارشنبه های آخر سال و بارات گئجه سی، جشن های مردمی نیمه شعبان، دید و بازدید های نوروزی و سایر مراسم ها که دیگر محلی از اعراب در سنت های خانوادگی ایرانیان همچون قدیم ندارد.
یکی از شهروندان تبریزی گفت:، از اینکه چیله گئجه سی به یکی از مصیبت های اصلی خانواده ها تبدیل شده است، ابراز گلایه کرد و گفت: فلسفه اصلی این رویدادها حفظ سنت ها و صله رحم و شب نشینی های دورهمی است، اما گرانی میوه، تنقلات و آجیل باعث شده است هرگز این دورهمی ها شکل نگیرد.
قاسم رهپویی ۶۰ ساله با بیان اینکه شب های یلدا تا چندین سال گذشته اصالت خود را حفظ کرده بود، ادامه داد: مشکلات اقتصادی و معیشتی همه را درگیر زندگی خود کرده و اصلا” فرصت برای برگزاری شب یلدا مثل گذشته با حضور تمام اعضای خانواده نیست.
وی اظهار کرد: هر چند در سال های گذشته پول کمتری نزد مردم بود، اما با همین اندک بضاعت ها بیشترین و بهترین شرایط را برای شب های یلدا ایجاد می کردیم و همه دورهم به راحتی آن شب طولانی را سپری کرده و با فراغ بال و بدون هیچ نگرانی فردای خود را آغاز می کردند.
رهپویی گفت: اما امروز اگر کسی بخواهد مراسم شب یلدا به معنی واقعی و با حضور همه اعضای خانواده برگزار کند، هزینه های سرسام آوری باید متحمل شود که باید از فردای آن شب به فکر جبران مافات بوده و تمام تمرکز جسمی و ذهنی خود را برای جبران کاستی های یک شب به کار گیرد.
وی با بیان اینکه خانواده ها نیز به بهانه مدرنیسم و تجددگرایی حلقه آیین های سنتی مثل چله گئجه سی را تنگ تر و تنگ تر می کنند، تشریفات زاید را عاملی مهم در به حاشیه راندن شب یلدا دانست و ادامه داد: در حالی که می توان با هزینه های پایین و با نوع غذای ساده این شب را در خاطره ها حک کرد، بنا به دلایل نامعلوم و غیراقتصادی خانواده ها همواره به دنبال انباشت انواع غذا فقط برای یک شب هستند و این هزینه های هنگفتی را به بار می آورد.
* شب های چله در گذشته ها بسیار بهتر بود
بانویی کهنسال که قصد خرید هندوانه دارد به خبرنگار ایرنا، گفت: به هیچ عنوان امسال قصد خرید برای شب چله نداشتم اما چون بزرگ خانواده هستم مجبورم.
وی ادامه داد: اینکه برای یک هندوانه از قرار هر کیلوگرم ۶۰۰ هزار ریال باید پرداخت کنیم بسیار تعجب آور و البته تاسف بار است، در حالی که تا همین هفته گذشته این قیمت حول و حوش ۱۰۰ هزار ریال بود و این گران فروشی ها شیرینی یلدا را تلخ می کند.
او به شب های چله دوران جوانی خود اشاره و اظهار کرد: ای کاش دوباره به همان دوران بی غم و قصه بر می گشتیم، چون در آن روزگارها هر چند امکانات پایینی داشتیم اما همه مردم در یک طبقه قرار داشتند و همه خوشی ها و ناخوشی ها همه در کنار هم بودند و یک سال تمام همه برای رسیدن شب یلدا انتظار می کشیدیم.
این بانو با ابراز تاسف از گرفتاری های خود ساخته دوران جدید، گفت: با وجود اینکه با هزاران مشکل و زحمت و تحمل هزینه های هنگفت، خود را برای پذیرایی از فرزندان و نوه ها برای شب چله آماده می کنم اما تمام این مشقت ها ظاهری است و موبایل ها همه را از هم جدا کرده است.
وی با گلایه از بی توجهی جوانان و نوجوانان به سنت های گذشته، ادامه داد: من سال هاست که همه فرزندان را دور خودم جمع می کنم اما به جز یکی ۲ نفر همه با موبایل های خود مشغول می شوند و من اصلا” چهره آنها را تا زمان خداحافظی نمی بینم.
بانوی ۷۰ ساله تبریزی یادآور شد: به توجه به شرایط کنونی من به شما قول می دهم تا چند سال دیگر شب یلدای سنتی نیز به خاطره ها خواهد پیوست و کسی سراغ فامیل نخواهد رفت و همه به یک پیام از موبایل اکتفا می کنند.
* تجمل گرایی، هدف اصلی شب یلدا که صله رحم است را به حاشیه رانده است
کارمند بازنشسته راه آهن تبریز نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، تجمل گرایی و تشریفات زاید را عامل اصلی تحت تاثیر قرار گرفتن چیله گئجه سی در سال های گذشته عنوان و اظهار کرد: در حال حاضر چنین مراسم هایی به دلیل تحمیل هزینه های زیاد به خانوارها کم کم به دست فراموشی سپرده می شود.
مجید نامدار اضافه کرد: زمانی که ما جوان تر بودیم شب های یلدا را در پای کرسی های خانه پدری و با جمع تمام اعضای خانواده سپری می کردیم، تنها تفاوت این شب با سایر شب ها این بود که بزرگ خانواده ها حضور داشتند، میوه انار بر سر سفره ها بود و اگر خانواده ای از نظر مالی وضع خوبی داشت نهایتا” پرتقال و باقلا هم برای میهمانان تدارک می دیدند.
وی گفت: با یک حساب سرانگشتی اگر امروز کسی بخواهد شب چله را با اعضای خانواده به طور متوسط ۱۰ نفر سپری کند، حداقل باید بالای ۱۰۰ میلیون ریال هزینه کند و این هزینه ها از عهده هر خانواری بر نمی آید و لاجرم خاموشی چنین آیین هایی به تدریج محقق خواهد شد.
نامدار، خودشیفتگی برخی خانوارها، توجه به ظواهر مدرن گرایی و چشم و هم چشمی های بین خانواده ها را از دلایل مهم و اصلی تحت الشعاع قرار گرفتن شب یلدا بیان کرد و ادامه داد: متاسفانه تعداد زیادی از خانواده ها نه به خاطر دور هم بودن و نزدیکی به یکدیگر که برای عرضه داشته های مالی و امکاناتی خود مراسم های مجلل شب چله برگزار می کنند که چنین مراسم هایی نیز دوام و قوام ندارد.
وی تشریفات و تجمل را عامل بدبختی بسیاری از زوج های جوان دانست و افزود: بسیاری از خانواده ها به دلیل بنیه های مالی ضعیف و فقط برای تقابل و ظاهرسازی در فضاهای حقیقی و مجازی اقدام به برگزاری مراسم های مختلف مثل شب یلدا با تشریفات فراوان می کنند، که نتیجه آن فروپاشی خانواده ها است.
این شهروند تبریزی گفت: برتری تجملات در مراسم های مختلف سنتی و ملی و مذهبی به حدی رسیده است که اصل و اساس چنین آیین هایی مثل چیله گئجه سی که همانا صله رحم و لذت بردن از زندگی است، به کلی فراموش می شود.
با وجود تمام این تفاسیر بازار خرید و فروش اقلام تزئیناتی و تجملاتی برای شب یلدا در تبریز شرایط متفاوتی دارد و بسیاری از خانواده و به خصوص جوانان در مغازه های این صنف به صف شده و اقلام مورد علاقه خود را طلب می کنند.
صاحب مغازه تزئیناتی که اقلام شب یلدایی را به فروش می رساند، به ایرنا، گفت: از چند روز قبل بازار فروش این اقلام بسیار رواج پیدا کرده و اغلب خریداران را طیف جوان و زوج های تازه عروسی کرده تشکیل می دهند.
رضا جوانی با بیان اینکه قیمت این اقلام نسبت به پارسال افزایش چند برابر داشته است، افزود: امسال قصد فروش این اقلام را نداشتم اما با درخواست های مکرر مشتریان دوباره به این سمت کشیده شدم، چون تصور اولیه من این بود که با توجه به قیمت ها، مردم خرید چندانی نخواهند داشت.
یکی از مشتریان این مغازه نیز با بیان اینکه شب یلدا فرصتی مناسب برای خرید کالا و اقلام تزئیناتی است، اظهار کرد: من از سال های قبل به خرید این وسایل تزئینی علاقه دارم و شب یلدا بهترین فرصت برای این کار است تا وسایل مورد دلخواهم را بگیرم.
سمیرا محمدزاده از مخالفت خانواده برای ولخرجی های خود خبر داد و افزود: همیشه این مخالفت ها وجود دارد تا ما جوانان از خرید اقلام تزئینی صرف نظر کنیم، اما من مقاومت می کنم!
وی تجمل گرایی را لازمه زندگی امروزی دانست و ادامه داد: دیگر زمان برگشت به سنت های قدیمی و منسوخ شده سپری شده است و مراسم هایی مانند شب چله باید با رنگ و بوی امروزی برگزار شود، وگرنه چنین مناسبت هایی برای طیف های جوان هیچ خاصیتی ندارد.
بر اساس افسانه های آذربایجان شب یلدا یا «چیلله گئجه سی» در واقع خداحافظی با عروس فصل ها یعنی پاییز زیبا و آغاز سفیدپوش شدن زمین از نعمات خداوند است و در واقع انقلاب و دگرگونی عظیمی که به لطف و رحمت پروردگار در طبیعت رخ می دهد.
تا پیش از این در شب چله خانواده های آذربایجانی در خانه بزرگترهای فامیل دور هم جمع می شدند به شب نشینی می پرداختند و با توجه به آداب و رسومشان شامی تدارک دیده و انواع میوه های فصل مانند انار و هندوانه میل می کردند.
در این شب ریش سفیدان و بزرگان فامیل شروع به داستان سرایی می کردند و گاهی در میان داستان و خاطرات سری هم به اشعار شهریار و قصه هایی از اساطیری همچون کوراوغلی، شیرین و فرهاد و حافظ می زدند و برای هم فال گرفته و در واقع سعی می کردند ساعاتی را غنمیت شمرده و از کنار هم بودن لذت ببرند و یک شب پرخاطره را برای خود و خانوداه رقم بزنند.
در شب چله سال های دور در آذربایجان که شهر و طبیعت لباس سفید برفی بر تن می کرد ، خانواده ها کرسی در منزل بر پا می کردند و از بزرگان و فامیل دعوت می کردند تا یک شب را به شب نشینی سپری کنند.
در آن سال ها برگزاری مسابقات تیراندازی و اسب سواری یا برگزاری مراسم جشن عروسی نیز، به ویژه در میان عشایر و در اجتماعات روستایی در زمره آیین های شب یلدا (چیلله گئجه سی) محسوب می شدند که امروزه بسیاری از این آداب و سنن به فراموشی سپرده شده است.
ثبت دیدگاه