به گزارش آوای تبریز،نمایه‌سازی یک نشریه به عنوان بازتابی از کیفیت آن در نظر گرفته می‌شود، چرا که نشریات برای نمایه شدن، باید معیارها و شاخص‌های کمی و کیفی را رعایت کرده باشند. به همین دلیل مجلات نمایه‌شده در مقایسه با مجلاتی که نمایه نمی‌شوند، از کیفیت علمی بالاتری برخوردار هستند.
نمایه‌نامه‌هایی مانند وب آو ساینس (WOS) و اسکوپوس، نمونه‌هایی از نمایه‌نامه‌های استنادی هستند که امروزه برای ارزیابی و سنجش پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مؤسسات زیرساخت‌هایی برای ارزیابی پژوهش فراهم کردند و سنجه‌هایی مانند تعداد انتشارات، تعداد استنادات، تعداد انتشارات با کیفیت بالا، همکاری‌های علمی و شاخص اچ (H-index)، کلیدی‌ترین سنجه‌هایی هستند که در حال حاضر نمایه‌نامه‌ها به کار می‌روند. هر کدام از این سنجه‌ها نشانی از توان علمی کشورها هستند که در جهان مورد توجه قرار می‌گیرند.
سامانە نمای پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در آخرین گزارش تحلیلی خود به بررسی جایگاه ایران در نمایه‌نامه‌های استنادی در سال ۲۰۲۲ پرداخته است.
در ایران تعداد انتشارات در نمایه‌نامه‌های استنادی به عنوان رتبه علمی کشور در جهان شناخته می‌شود. در گزارش پیش رو، با استفاده از داده‌های گزارش تحلیلی سامانه نما، جایگاه علمی ایران را از نظر تعداد انتشارات در سال ۲۰۲۲ مورد بررسی قرار می‌دهیم.
جایگاه ایران در «وب آو ساینس» از نظر تعداد انتشارات
مؤسسه اطلاعات علمی یا ISI، اولین نمایه‌نامه استنادی در جهان بود که نیمه دوم قرن بیستم میلادی منتشر شد و به تدریج با نمایه‌سازی نشریات علمی به پایه و بنیان «سنجش پژوهش» تبدیل شد و ابزاری کلیدی برای ارزیابی پژوهشگران، مؤسسه‌ها و کشورها فراهم کرد. در دهه ۱۹۹۰ میلادی ISI به شرکت «تامسون رویترز» و در سال ۲۰۱۷ به مؤسسه «کلاریویت آنالیتیکس» فروخته شد و نام آن به «وب آو ساینس» تغییر کرد.
بر اساس داده‌های هشت نمایه کلیدی «وب آو ساینس»؛ در سال ۲۰۲۲ میلادی تعداد ۷۲ هزار و ۲۷۷ اثر از آثار پژوهشگران مؤسسه‌های ایرانی در وب آو ساینس نمایه شده است (تاریخ دریافت داده‌ها: ۲۰ فروردین ۱۴۰۲).
۲ پله سقوط در دو سال
بر اساس آخرین داده‌های نمایه‌نامه وب آو ساینس، جایگاه ایران از نظر تعداد انتشارات علمی، جایگاه ۱۷ جهان است.
بررسی روند تغییرات رتبه ایران در ۶ سال گذشته در نمایه‌نامه وب آو ساینس نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۷ ایران در این نمایه‌نامه رتبه ۱۷ را به دست آورده و تا سال ۲۰۱۹، این رتبه را حفظ کرده است. در سال ۲۰۲۰ رتبه ایران با دو پله افزایش، به رتبه ۱۵ ارتقا پیدا کرد، ولی در دو سال گذشته این رتبه از دست رفته و در سال ۲۰۲۲ مجدد به رتبه ۱۷ بازگشته است. این اولین‌بار است که رتبه علمی ایران از نظر تعداد انتشارات در وب آو ساینس برای دو سال متوالی کاهشی بوده است.
در مجموع در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۳ میلیون و ۷۰۵ هزار و ۷۵۰ اثر در نمایه‌نامه وب آو ساینس نمایه شده است و چین با بیش از ۸۹۰ هزار اثر، ۲۴ درصد از انتشارات جهان را پدید آورده و جایگاه اول از نظر تعداد انتشارات را در جهان دارد. کشورهای آمریکا، انگلستان، هند و آلمان نیز در جایگاه‌های دوم تا پنجم قرار دارند.
از دست رفتن جایگاه اول ایران در منطقه از نظر تعداد انتشارات در WOS
آخرین داده‌های وب آو ساینس در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که ایران پس از ترکیه رتبه دوم را در میان کشورهای منطقه دارد. از سال ۲۰۱۷ ایران از نظر تعداد انتشارات در نمایه‌نامه WOS رتبه اول منطقه را داشت، ولی در سال ۲۰۲۲ میلادی پس از ۵ سال، جایگاه اول منطقه را از دست داده است.
داده‌های نمایه‌نامه وب آو ساینس نشان می‌دهد که «دانشگاه آزاد سلامی (همه واحدها)» با انتشار ۱۱ هزار و ۵۳۳ اثر، بیشترین سهم را در انتشارات علمی ایران دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۵۰ درصد انتشارات علمی ایران در سال ۲۰۲۲ در ۱۰ دانشگاه تالیف شده است.
جایگاه ایران در «اسکوپوس» از نظر تعداد انتشارات
با گسترش روزافزون نمایه‌های استنادی، مؤسسه‌های دیگری نیز تلاش کردند تا ابزارهایی همانند «وب آو ساینس» درست کنند. شرکت «الزویر» با ساخت نمایه‌نامە «اسکوپوس» در سال ۲۰۰۴ میلادی، یکی دیگر از نمایه‌نامه‌های کلیدی در جهان را معرفی کرد.
بر اساس داده‌های نمایه‌نامه اسکوپوس در سال ۲۰۲۲ میلادی، ایران ۷۸ هزار و ۲۲۵ اثر را در این نمایه‌نامه منتشر کرده است (تاریخ دریافت داده‌ها: ۲۰ فروردین ۱۴۰۲). بر همین اساس؛ ایران از نظر انتشار آثار علمی در این نمایه‌نامه در جایگاه ۱۵ جهان قرار گرفته است.
رتبه ۱۵ جهانی برای چهارمین سال متوالی
بررسی روند تغییرات رتبه ایران در سال‌های گذشته در نمایه‌نامه اسکوپوس نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، ایران برای چهارمین سال متوالی رتبه ۱۵ را حفظ کرده و این اولین‌بار است که پس از چهار سال رتبه علمی ایران هیچ تغییری نداشته است.
در مجموع در سال ۲۰۲۲ میلادی، ۳ میلیون و ۹۵۰ هزار و ۳۰۵ اثر در نمایه‌نامه اسکوپوس نمایه شده است و چین با یک میلیون و ۱۶ هزار و ۳۱۱ اثر، پدیدآور حدود ۲۵ درصد از انتشارات جهان است و جایگاه نخست را از نظر تعداد انتشارات دارد. کشورهای آمریکا، هند، انگلستان و آلمان نیز در جایگاه دوم تا پنجم قرار دارند.
داده‌های اسکوپوس در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که ایران از نظر تعداد انتشارات، جایگاه نخست را در بین کشورهای منطقه دارد. بررسی داده‌های اسکوپوس از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که در این ۸ سال، ایران از نظر تعداد انتشارات همواره جایگاه نخست را در بین کشورهای منطقه داشته و توانسته این جایگاه را حفظ کند. (دسترسی به داده‌های پیش از سال ۲۰۱۴ میلادی برای ما امکان‌پذیر نبود.)
بر اساس داده‌های نمایه‌نامه اسکوپوس، دانشگاه علوم پزشکی تهران، با انتشار بیش از ۶ هزار و ۸۰۰ اثر بیشترین سهم را در انتشارات علمی ایران دارد. در مجموع نزدیک به نیمی از انتشارات علمی ایران در سال ۲۰۲۲ توسط ۱۰ دانشگاه کشور منتشر شده است.
تعداد انتشارات در نمایه‌نامه‌های استنادی یکی از سنجه‌های کمی در علم‌سنجی است و همواره مورد توجه سیاست‌مداران قرار داشته است. به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر روند رو به رشد انتشارات علمی دچار اندکی رکود شده است و بهتر است این موضوع در کنار توجه به افزایش کیفیت مقالات، مورد توجه مسئولان و سیاست‌گذاران علمی کشور قرار گیرد.
ثبت دیدگاه