خالی از اراده، همچون آب‌های ته کشیده سفره های زیرزمینی

به گزارش آوای تبریز، این را گفتم که از همین اول تکلیفم را با خودم روشن کنم که آنچه در جملات بعدی خواهید شنید، بیشتر جنبه تزئینی دارد! روی سخنم هم مردم نیست، بلکه دولت و مسئولین هستند که خوشحال و شاد و خرامان، کت و شلوار پوشیده، کفش هایشان را واکس می زنند و با ظاهری آراسته، هر روز برای چالش آبی کشور جلسه می گذارند، از این میز به آن میز، از این سالن به آن سالن، از این اداره به آن اداره! تمام این نشست و برخاست ها نیز سر یک جمله کوچک است «آب نداریم!»

خب حال راهکار چیست؟ «بیایید سامانه مدیریت جامع آب تشکیل بدهیم»، «نظرتان چیست با توجه به تجرهب موفق ستاد احیای دریاچه ارومیه، یک ستاد هم برای مدیرین بحران اب راه‌اندازی کنیم؟»، «بهتر نیست آب مردم را چند روزی قطع کنیم؟»، «البته آب و برق و گاز صنایع را هم می توانیم یکجا قطع کنیم»، «سفره های آب زیرزمینی هم که ته کشیده اند، پس فکر حفر چاه عمیق را از سرتان باز کنید»، «از کارشناسان دعوت کنیم بیایند راهکار بدهند؟ حتما حتما، چه عیبی دارد؟ نهایت می آیند کمی غر و لند می کنند که چرا طرح ها و ایده هایمان را جدی نمی گیرید»!

خب پس چه کار کنیم؟ «این جلسه که نشد، سعی کنید کت و شلوارهایتان چروک نشود، فردا در یک جای دیگر جمع می شویم تا کار کارشناسی انجام دهیم»!

خب خب خب با توجه به اینکه به گفته اجدادمان ضریب هوشی ایرانیان بالاتر از ژاپنی ها است، حتما تاکنون فهمیده اید که ریشه مشکلات از کجاست! پس الان مستقیم می روم سر اصل مطلب. بحران آب بسیار جدی است، اما  نه مردم و نه مسئولین، نمی خواهند این شوخی خطرناک را جدی بگیرند.

درد اصلی این است که سال های سال است کارشناسان، اساتید دانشگاهی و پژوهشگران در رابطه با بحران آبی هشدار داده بودند، گفته بودند که دریاچه ارومیه در حال مرگ است! الان هم می گویند، حتی الان هم که کار از کار گذشته، علم ادعا دارد که می تواند تا حدی جلوی فاجعه را بگیرد، اما عاملان سخت در خوابند.

چندی پیش بود که مرکز پژوهش‌های اتاق تبریز با حضور جمعی از نخبگان، محققان و اساتید دانشگاهی در حوزه منابع آبی جلسه ای به معنای واقعی علمی و عملی برگزار کردند که به صورت خلاصه در ادامه مطلب به آن پرداخته می شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق تبریز در ابتدای این نشست گفت: بحران آب یک بحران کشوری و منطقه‌ای است و در حال حاضر شاهد کاهش بی‌رویه منابع آبی در کشور و استان هستیم.

سید باقر شریف‌زاده با اشاره به اهمیت بحران آب در استان گفت: ما باید راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در این زمینه ارائه دهیم.

وی با تاکید بر اینکه بحران آب برای بخش خصوصی و دولتی تفاوتی ندارد و همه را شامل می‌شود، افزود: شرایط به وجود آمده ناشی از مدیریت ناصحیح منابع آبی، رشد جمعیت، برداشت بی‌رویه از چاه ها و  آب‌های زیرزمینی، عدم توجه به استفاده از آب‌های تجدیدپذیر در بخش های مختلف و … است.

مشکل اصلی ما در بخش اجرایی است

بهروز ساری صراف؛ استاد دانشگاه تبریز با تاکید بر اینکه مشکل اصلی ما در بخش اجرایی است، خواستار توجه جدی دولت و بخش خصوص برای برنامه‌ریزی در خصوص مدیریت مصرف آب شد.

وی افزایش جمعیت و توسعه بخش کشاورزی را از عوامل تاثیرگذار در افزایش مصرف آب دانست و افزود: اکنون در بسیاری از شهرها شاهد فرونشست زمین به دلیل مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی هستیم.

ساری صراف گفت: در حال حاضر مشکل اصلی ما دسترسی به آب با کیفیت نیست،  بلکه دسترسی به خود آب است و اگر این موضوع را جدی نگیریم در آینده نزدیک با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهیم شد.

ساری صراف، بر لزوم سرمایه‌گذاری و استفاده از روش‌های نوین در زمینه‌ی کاهش میزان تبخیر آب سطح دریاچه، ارتقای راندمان کشاورزی و جلوگیری از توسعه‌ی اراضی زیر کشت منطقه و مدیریت سرزمینی به‌منظور کاهش بازتابش انرژی خورشیدی تاکید کرد.

باید به انتقال آب از حوزه های دیگر بیندیشیم

محمد امین حجازی؛ رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی صنایع غذایی با اشاره به اینکه هر کشور و منطقه ای در حوزه آب مشکلات مخصوص به خود را دارد، گفت: بحث بر سر شناخت مشکل و اراده برای رفع آن است، اما چنانچه مشخص است مسئولین ما هنوز مشکل کمبود آب را باور نداشته و هیچ اراده‌ای نه از سوی مردم و نه از سوی دولت برای مدیریت صحیح منابع آبی دیده نمی‌شود. 

 وی انتقال آب از سایر حوزه ها را یکی از راهکارهای مقابله با بحران کم آبی دانست و گفت: در این زمینه سه گزینه دریای خزر، دریاچه سیوان کشور ارمنستان و دریاچه وان کشور ترکیه مطرح بودند که با انجام آزمایش‌های متعدد می‌توان گفت دریاچه وان به دلیل نزدیکی، شرایط آسان انتقال آب و همچنین تطابق پذیری با آب دریاچه ارومیه، بهترین گزینه برای انتقال است.

 وی خواستار ورود جدی بخش خصوصی به بحث آب شد و افزود: اگر زمانی اقتصاد دنیا بر پایه نفت قرار داشت، اکنون شاهد هستیم که کشورهای دیگر به دلیل رو به اتمام بودن منابع نفتی به سمت اقتصاد زیست پایه که آب بخش مهم و اساسی آن است، حرکت می‌کنند.

 حجازی در خاتمه گفت: روند فعلی نشان می‌دهد که همچنان ما شاهد کاهش منابع آبی و میزان بارندگی‌ها و افزایش تبخیر آب در کشور خواهیم بود و باید به یک منبع مطمئن آبی برای انتقال بیندیشیم.

 بارها و بارها چنین مسائلی را مطرح کرده ایم، اما نتیجه‌ای نگرفته ایم

رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط زیست استان گفت: بارها و بارها چنین مسائلی را مطرح کرده ایم، اما نتیجه‌ای نگرفته ایم. واقعیت این است که بحران آب علیرغم جدی بودن، همچنان در استان مدیریت نمی‌شود؛ چنانچه در حوزه دریاچه ارومیه نیز شاهد این قضیه هستیم.

وی تصریح کرد: مشکل مشخص است، راهکار هم توسط نهادهای علمی ارائه شده است، اما هیچ یک از این موارد به مرحله اجرایی در نمی‌آید.

یدالله آذرهوا با بیان اینکه نگاه مدیریت باید حوزه‌ای باشد، تاکید کرد: انتقال آب از سایر حوزه ها یک راهکار دائمی نیست، بنابراین ما باید بر روی مدیریت مصرف آب تمرکز کنیم.

نتوانسته ایم خودمان را با شرایط موجود وفق دهیم 

بهنیا؛ مشاور دبیرخانه شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی آذربایجان شرقی گفت:  بحث آب تنها یک مساله محیط زیستی نیست و با پیچیدگی‌های متعددی از جمله مسائل اجتماعی، سبک زندگی، مسائل سیاسی- امنیتی و تنش‌های بین استانی مرتبط است.

وی تاکید کرد: در حال حاضر ما نتوانسته ایم خودمان را با شرایط موجود وفق دهیم، به عنوان مثال همانطور که قبلاً در نقاط کویری کارخانجات فولاد احداث شده است، باز همچنان شاهد اصرار برای راه‌اندازی صنایع آب‌بر در مناطق کم‌آب کشور هستیم.

وی از عدم توجه به بحث بازچرخانی آب در استان انتقاد کرد و گفت: واقعیت این است که اگر کاری برای بخش خصوصی صرفه‌ اقتصادی نداشته باشد، به آن حوزا ورود نمی‌کند و در این زمینه باید حاکمیت با ارائه مشوق‌هایی، صنعتگران را به بازچرخانی آب تشویق کند.

وی گفت: ما نباید مساله آب را در حد یک وزارتخانه کاهش دهیم،  بلکه باید پیچیدگی‌های موجود را به رسمیت بشناسیم و دانش محور حرکت کنیم و آماده پذیرش و ارائه راهکارهای جدید باشیم.

چکیده این نشست اما یک جمله بود «راهکار به حد کافی هست، تا دلتان بخواهد طرح های تحقیقاتی انجام شده است، اما عزمی برای حل بحران توسط واحدهای اجرایی نیست»

در ادامه بحث مدیریت بحران آب در استان بد نیست کمی هم پای درد و دل بخش خصوصی بنشینیم که در کنار تمام دغدغه های ارزی و ریالی و مالیاتی و… حالا باید «نبود آب» را نیز به چالش های روزمره خود از جمله قطع برق در تابستان و قطع گاز در زمستان اضافه کنند.

بحث چنان جدی است که محوریت برگزاری نود و هفتمین نشست شورای گفت ‌وگوی دولت و بخش خصوصی آذربایجان‌شرقی بحران آب و ارائه راهکارهای کاهش بحران آب در استان بود. در ادامه قسمتی از موارد طرح شده در این نشست مطرح می شود.

یونس ژائله؛ رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تبریز در این نشست با اشاره به تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها در استان و حوضه دریاچه ارومیه، از افزایش میزان تبخیر آب‌های سطحی در منطقه خبر داد.
وی با بیان‌ اینکه استان با کمبود شدید آب مواجه است، افزود: برخی از شهرک‌های صنعتی استان نیز با کمبود آب مواجه هستند و باید راهکاری اساسی برای این شرایط اندیشیده شود.

 هیچ یک از طرح‌های علمی در خصوص دریاچه ارومیه اجرایی نمی‌شوند

احمد فاخری‌فرد؛ استاد دانشکده مهندسی آب دانشگاه تبریز با تاکید بر اینکه تحقیقات گسترده‌ای در دانشگاه تبریز در حوزه دریاچه ارومیه و آجی چای صورت گرفته است، گفت: اقدامات متعددی از سوی بخش‌های مختلف علمی استان در این زمینه صورت گرفته و حتی به صورت دشت به دشت میزان مصرف آب و تعیین کاربری اراضی مشخص شده است، اما تاکنون هیچ یک از این طرح‌های علمی اجرایی نشده‌اند.
وی بر ضرورت حرکت به سمت هوشمندسازی، ارتقای سیستم‌های آبیاری، تعیین الگوی کشت، مدیریت بارش‌های غیر فصل زراعی و هدایت بارش‌ها به سمت منابع زیرزمینی برای مدیریت مصرف آب تاکید کرد.
فاخری‌فرد ادامه داد: در حال حاضر باید با انجام روش‌های کوتاه مدت، میان‌مدت و درازمدت در راستای احیای دریاچه ارومیه گام برداریم.

وی انتقال آب از دریاچه وان، مقابله با برداشت‌های غیر مجاز از خط رودخانه در فصول غیر زراعی، بهره‌گیری از آب‌های تسویه‌خانه‌های شهرهای اطراف دریاچه ارومیه و مدیریت مصرف در داخل حوزه را از نکات اساسی در رابطه با احیای دریاچه ارومیه دانست.

فاخری‌فرد همچنین با تاکید بر اهمیت بارورسازی ابرها در شمالغرب کشور گفت: اگر هواپیماهای بارورسازی ابرها در استان مستقر شود، ما با توجه به سرعت، ضخامت و دمای ابر، به‌راحتی می‌توانیم در زمان مناسب ابرها را بارور کنیم.
 
لزوم بهره‌گیری از روش‌های علمی اصلاح الگوی کشت

اکبر فتحی؛ رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی بر لزوم بهره‌گیری از روش‌های علمی اصلاح الگوی کشت و شیوه های نوین کشاورزی در اراضی حوضه آبریز دریاچه ارومیه تاکید کرد و افزود: این امر زمانی ممکن می شود که برای کشاورز ارزش افزوده به دنبال داشته باشد.

وی با بیان اینکه امنیت غذایی در تقابل با اقدامات مدیریت آبی نیست، گفت: زمانی که ما به اجرای سیستم های نوین آبیاری باور داریم، چرا باید به هنگام پیاده‌سازی، تقاضا محور حرکت کنیم! مجلس اگر به صورت جدی سیستم آبیاری نوین را در حوزه دریاچه ارومیه که موجب افزایش محصول و بازده اراضی کشاورزی می شود، فعال کند، دیگر نیازی به اعتبارات دولتی نخواهد بود و تنها در این صورت است که می توانیم برای احیای دریاچه ارومیه گام مثبتی برداریم.

فتحی گفت: علیرغم تمامی دغدغه ها باید وضعیت معیشتی کشاورزان حوزه دریاچه ارومیه را در نظر گرفت.
 

 ضرورت ایجاد مرکز بارورسازی ابرها در شمال‌غرب

رضا کهولی؛ پژوهشگر حوزه آب با تاکید بر اینکه موضوع آب و گرمایش زمین یک مسئله جهانی است، گفت: بخش علمی استان وظیفه خود را در حوزه مدیریت آب انجام داده است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر در تمام دنیا بحث بازچرخانی آب مطرح است، تاکید کرد: در بسیاری از کشورها اکنون صنایع از پساب کارخانجات خود در چرخه‌ی تولید استفاده می‌کنند. اما ما در اینجا علیرغم احداث چندین تصفیه خانه، از آب آشامیدنی در صنایع از جمله پالایشگاه و پتروشیمی استفاده می‌کنیم.
کهولی با تاکید بر ضرورت بازچرخانی آب در حوزه شهری و صنعتی و استفاده از تکنولوژی‌های جدید در حوزه منابع آبی در شهرها افزود: علیرغم بحران آب در تبریز، همچنان شهرداری بازچرخانی آب را در اولویت قرار نداده است.
وی افزود: در بحث استحصال آب می‌توان از طریق تکنولوژی بارورسازی ابرها، حداقل ۹ درصد میزان بارش‌ها را افزایش داد و به همین منظور باید مرکز بارورسازی ابرها در شمال‌غرب کشور احداث شود.
کهولی با انتقاد از عدم سرمایه‌گذاری برای استفاده از تکنولوژی‌های جدید در حوزه منابع آبی در کشور، از بخش خصوصی خواست تا برای سرمایه‌گذاری در این زمینه ورود کند.

 وی همچنین بر ضرورت همکاری مشترک اتاق تبریز و بخش دانشگاهی، بازچرخانی آب در حوزه شهری و صنعتی، جلوگیری از سدسازی و مدیریت هوشمند منابع آبی تاکید کرد.

دو منطقه میشو و سهلان، بهترین مکان برای ایجاد مرکز ثابت بارورسازی ابرها

مجتبی جلیل زاده؛ معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی گفت: دو منطقه میشو و سهلان، بهترین مکان برای ایجاد مرکز ثابت زمینی بارورسازی ابرها هستند.

وی با اشاره به کاهش میزان بارندگی‌ها در استان، افزایش دما و به‌تبع آن افزایش تبخیر آب اظهار کرد: برای مدیریت منابع آبی استان باید مصرف بخش کشاورزی از طریق تکنولوژی‌های نوین و تعریف معیشت جایگزین مدیریت شود، همچنین در بخش مصارف خانگی نیز ضروری است تا به صورت مستمر فرهنگسازی شود.

گفتنی است، در پایان این نشست مقرر شد با پیگیری مسئولان استانی، مرکز ثابت بارورسازی ابرها در شمالغرب احداث شود. البته باید گفت، بین واژه مقرر شد، تصویب شد، مطرح شد، با قرار است کاری انجام شود، تفاوت بسیار است. واقعیت این است که چندین راهکار برای مدیریت بحران آب چه در استان و چه کشور مطرح است اما هیچ یک از این طرح ها، اجرایی نمی شوند. شاید به جای انجام تحقیقات علمی، بهتر باشد چند نماینده از سوی بخش خصوصی، مردم و حتی نخبگان و اساتید دانشگاهی، بالای سر مسئولین بایستند و آرام آرام آنها را از خواب ناز بیدار کنند.