به گزارش آوای تبریز، کاروانسرای جهانی جمال‌آباد در روستایی به همین نام در بخش کاغذکنان شهرستان میانه از جمله آثار فاخر و ارزشمند دوره ایلخانی به شمار می رود که در مسیر جاده قدیم میانه – زنجان قرار دارد و جزو کاروانسراهای برون شهری از نوع چهار ایوانی است که به صورت یک طبقه ساخته شده است.
این اثر تاریخی در دوره شاه عباس دوم صفوی بازسازی و مرمت شده است و تاریخ بنای این اثر به خاطر مرمت و بازسازی به قرن یازده هجری نسبت داده می‌شود، اما قبل از آن به صورت چاپارخانه در قرن هشتم هجری قمری از کاربرد زیادی برخوردار بوده است که نوشته‌های جهانگردان مشهور آن دوران این ادعا را تائید می‌کند.
موریس دوکوتزبوئه، شوالیه ژان شاردن، جوانی فرانچسکو جملی کارری و ژان باتیست تاورنیه از جمله جهانگردان بنام و مشهور اروپایی هستندکه هر کدام در سفرنامه های خود از کاروانسرای جمال آباد نام برده و از آن به عنوان یکی از بهترین مکان های استراحت مسافران و جهانگردان یاد کرده اند.
یکی از مهمترین اسناد تاریخی مربوط به کاروانسرای جمال آباد مربوط به نوشته های “شاردن” فرانسوی است که در آن به صراحت از این مکان نام برده و نوشته است: تاریخ بنای این کاروانسرا حدود سال ۷۳۳ قمری و به دست غیاث الدین محمد (وزیر سلطان ابوسعید مغول) بوده و بنا دارای آب انبار و مناره از دوره ایلخانی است.
وی درباره موقعیت کاروانسرای جمال آباد می نویسد: این بنای تاریخی در کنار روستای جمال آباد میانه واقع در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر میانه قرار دارد؛ روستای جمال آباد زمانی در تلاقی جاده ترانزیت قدیم و جاده ابریشم دارای اهمیت و بسیار پررونق بوده و به عنوان مهمترین کاروانسرای بین زنجان و تبریز است.
شاردن به سال ۱۶۴۳ میلادی در خانواده ای ثروتمند و تاجر سنگ های قدیمی در پاریس متولد شد، او در سال ۱۶۶۵ میلادی از طریق استانبول به تبریز آمد و سپس از طریق قزوین به قم و کاشان رفت و پس از اقامت ۱۸ ماهه در اصفهان، به سوی بندر عباس رفت تا از آن طریق ایران را ترک کند.
او که در دوران جهانگردی خود سه بار به ایران سفر کرده بود، در سال ۱۶۷۱ برای بار سوم از ایران بازدید کرد که این سفر چهار سال به درازا کشید.
سفرنامه شاردن مفصل ترین و بهترین سیاحت نامه ای است که در تاریخ اروپای قرن هفدهم موجود است و هر آنچه در سفرنامه او نوشته شده، به وسیله بیشتر سفرنامه های بعدی تایید شده و علمای عصر کنونی نیز هنوز از این کتاب به منزله منبعی برای تحقیقات خود استفاده می کنند.
این جهانگرد فرنگی در جلد سوم کتاب ۱۰ جلدی سفرهای سر ژان شاردن مفصل درباره ایران و مسافرت خود به تبریز و بازدید از کاروانسرای جمال آباد اشاره کرده است و درباره اوضاع کشور ایران و شرحی در مورد شرق دور و معرفی شهرهای ایران اطلاعات مفیدی داده اشت.
“موریس دوکوتزبوئه” جهانگرد آلمانی که همراه با سفیر کبیر روسیه در دوره قاجار به ایران آمده بود، در کتاب “مسافرت به ایران دوران فتحعلی شاه قاجار” به بازدید خود از کاروانسرای جمال آباد اشاره کرده و از آن به عنوان یکی از بهترین بناهای تاریخی آذربایجان و ایران یاد کرده است.
او که در سال ۱۲۳۴ قمری از تبریز به سمت میانه روانه شده و از این شهر بازدید کرده است، به گفته خودش شب را در کاروانسرای جمال آباد اقامت می‌کند و در این خصوص می نویسد: بالاخره در کاروانسرای جمال‌آباد ماندیم که ۵۲۰ سال از تاریخ بنای آن می‌گذرد و در اوج استحکام باقی مانده است.
دوکوتزبوئه بیشتر درخصوص رفتار و آداب و رسوم ایرانیان تحقیق کرده و در سفرنامه اش چنین نگاشته است: ایرانیان تنها در یک زمینه به تجمل گرایش داشته، زندگی‌شان در گستره‌های دیگر اساسا” تجملاتی نیست.
او می‌نویسد: از چیزهائی که عبث در انتظار آن بودم مشاهده زندگی با تجمل مشرق زمینی بود، قسمت خارجی خانه زینتی زائد بر تزیینات ظاهری چادر نداشت، در قسمت داخلی هم جز چند تخته قالی که عبارت از تمام اثاث‌البیت بود چیز دیگری مشاهده نمی شد.
دوکوتزبوئه ادامه می دهد: بزرگان آسیا تمام علایم بزرگی را به لباس خود انحصار داده‌اند. چه لباس های کشمیری پوشند و شمشیر و خنجری به خود آویزند که زینت آن نسل به نسل ارث می‌رسد، برای سواری هم اسب خوبی دارند که یراق و دهانه آن طلاست.
این جهانگرد مشهور نوع بنای کاروانسرای جمال آباد را نیز در سیاق خانه های ایرانی بزرگ و مجلل می داند.
“جیوانی فرانچسکو جملی کارری” دیگر جهانگرد فرنگی از کشور ایتالیا است که در نوشته‌های خود از وجود برج‌های هفت‌گانه و زیبای کاروانسرای جمال آباد خبر داده و نوشته است: این کاروانسرا در زمینی به مساحت ۵۰ در ۶۰ مترمربع بنا شده است.
وی در سال ۱۶۵۱ میلادی در ایتالیا متولد شد و در ۱۷۲۵ در سن ۷۴ سالگی در ناپل درگذشت.
کارری به سراسر جهان سفر کرده بود و در سفر به ایران که از طریق مصر، ترکیه و ارمنستان انجام شد، به مدت بیش از پنج سال طول کشید و کتابی با عنوان “سفر در سراسر جهان” در ۶ جلد به چاپ رساند که جلد دوم آن اختصاص به ایران دارد.
او در جلد دوم کتابش با عنوان “مشاهدات جالب در ایران در سال ۱۶۹۴م” به بازدیدهای خود از مجل های مختلف ایران و اذربایجان و تبریز اشاره کرده و از کاروانسرای جمال آباد نیز نام برده و آنرا بنایی بزرگ و قابل توجه و محل استراحت مناسب برای جهانگردان دانسته است.
چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۴۸ توسط اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی منتشر شده است.
جهانگرد و بازرگان دیگر اروپایی که در سفرنامه خود از کاروانسرای جمال آباد نام برده است، “ژان باتیست تاورنیه” مشهور فرانسوی است که در عصر صفوی بارها به ایران و مشرق زمین سفر کرد که سفرنامه او در شرح وقایع دورهٔ صفویه و وقایع دربار صفوی بسیار زیبا و نادر می باشد.
سفرهای او بین سال‌های ۱۶۳۲ تا ۱۶۶۸ میلادی صورت گرفت و سفر اولش در زمان سلطنت شاه صفی نوه شاه عباس بزرگ و سفرهای دیگرش در زمان شاه عباس دوم و سلیمان شاه بود.
تاورنیه در جریان سفر دوم خود به سال ۱۶۳۸ میلادی از طریق آناتولی و شهر ازمیر به مرز ایران و سپس به تبریز و در نهایت به اصفهان رسید، اما در سفر پنجم به سال ۱۶۵۷ میلادی و از طریق مارسی و سپس لیورنو در ایتالیا به ازمیر و تبریز سفر کرد.
این جهانگرد در آخرین سفر خود در سال ۱۶۶۳ از پاریس، ازمیر و ایروان بار دیگر به تبریز آمد و از طریق میانه از نزدیک کاروانسرای جمال آباد را مشاهده و نسبت به بنای قدیمی ان اظهار نظر کرده است.
کاروانسرای جمال آباد با مساحت ۲ هزار و ۸۵۲ مترمربع عرصه و ۲ هزار ۵۲۵ مترمربع اعیانی در نوع خود بزرگترین کاروانسرای تاریخی موجود در شمال غرب کشور است که در هفتم مهرماه سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۱۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این اثر جهانی به صورت حیاط مرکزی است و چهار ایوان در اطراف آن قرار دارد که سر در بنا به صورت دو طبقه است و چهار برج مدور در چهار ضلع آن واقع شده‌اند.
ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد حکایت نقش بشردوستانه مردمان این منطقه است
رییس مجمع نمایندگان آذربایجان شرقی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، کاروانسرای جهانی جمال‌آباد را جلوه ای از نقش بشردوستانه مردمان منطقه در موضوع خدمات رسانی به مسافران و جهانگردانان آن دوران دانست و گفت: تاریخ آذربایجان مملو از چنین بناها، یادبودها و آثار و ابنیه های گوناگون است که در خدمت جامعه جهانی است.
مهدی اسماعیلی با بیان اینکه آثار باستانی یک کشور نشانگر تمدن، هویت ملی، فرهنگ غنی و توسعه یافتگی در ادوار گذشته است، ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد را اتفاقی خاص برای آذربایجان و ایران برشمرد که برای اعصار آینده ماندگار خواهد شد.
وی ادامه داد: ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد حکایت از نقش بشردوستانه مردمان این منطقه است که با ساخت این اثر ملی روحیات و اخلاقیات خود را نشان داده اند و ثبت جهانی این اثر تاریخی فرصت مغتنمی ایجاد کرده تا فرهنگ و تمدن این خطه را به جهانیان ارائه کرده و با جذب گردشگر زمینه توسعه زیرساخت‌ها و جایگاه اقتصادی مردم فراهم شود.
اسماعیلی اظهار کرد: با ثبت جهانی این بنای تاریخی، حفظ و مراقبت از این اثر بیش از پیش بر مردم و مسئولین الزام‌آور خواهد بود.
به گفته وی با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم باید علاوه بر حراست از این اثر ارزشمند جهانی، شرایط لازم برای بازدید و معرفی بیشتر آن در عرصه گردشگری داخلی و خارجی فراهم شود.
ثبت جهانی آثار تاریخی در فهرست یونسکو عاملی مؤثر در توسعه زیرساخت‌های گردشگری منطقه و ایران است
دیگر نماینده مردم میانه در مجلس شورای اسلامی نیز ثبت جهانی آثار تاریخی در فهرست یونسکو را عاملی مؤثر در توسعه و بهبود زیرساخت‌های گردشگری منطقه و ایران دانست و با ابراز خرسندی از ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد، گفت: این موضوع نشان دهنده تاریخ و تمدن و پیشینه فرهنگی آذربایجان و میانه است.
مرتضی حسینی ثبت جهانی کاروانسرای شاه عباسی جمال‌آباد را بسیار با اهمیت خواند و افزود: ثبت یک اثر به عنوان میراث جهانی، علاوه بر محافظت و نگهداری از آن اثر و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان، موجب نوعی تبلیغات برای منطقه و شهرستان می‌شود که این یکی از چالش های مهم حوزه گردشگری است.
وی ادامه داد: ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف تاریخی و ارزشمند تسریع شده و نوعی تبلیغات برای آن اثر و مکان و منطقه محسوب شود باید توجه داشت وقتی یک اثر تاریخی به عنوان میراث جهانی ثبت می‌شود، حفاظت از آن در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو نیز قرار می‌گیرد.
حسینی با بیان اینکه ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد سبب اطلاع‌رسانی مناسب به جامعه جهانی و در نتیجه موجب افزایش فعالیت گردشگری، جذب منابع مالی و رونق اقتصاد محلی و عامه مردم می‌شود، گفت: بعد از ثبت جهانی هر اثر اگر فعالیت‌های گردشگری به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شود، می‌تواند منابع مالی مهمی را برای شهرستان میانه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورد.
وی یادآور شد: با سرریز شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر ثبت میراث جهانی، زیرساخت‌های مقصد در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی و جاده‌ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یافته و کسب و کارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل می گیرد.
حسینی افزایش اشتغال را یکی از برکات مهم ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد دانست.
این نماینده مجلس شورای اسلامی از وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دلیل دیدار نزدیک از کاروانسرای جمال‌آباد در جریان سفر دوم هیات دولت به آذربایجان شرقی و دستور ویژه برای پیگیری ثبت جهانی و تلاش‌های مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی قدردانی کرد.
روند بازسازی تا ثبت جهانی کاروانسرای جمال آباد ۱۷ سال طول کشید
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز در خصوص مراحل بازسازی و آماده سازی کاروانسرای جمال آباد میانه برای ثبت جهانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: مرمت اساسی کاروانسرا از سال ۱۳۸۵ آغاز شده بود.
احمدحمزه زاده گفت: به علت بی‌توجهی به این بنای تاریخی قسمت‌های جنوب شرقی و جنوب غربی کاروانسرا از بین رفته و بخش‌های نسبتا سالم کارونسرا نیز تحت تصرف اهالی روستا به عنوان انبار علوفه و محل نگهداری احشام قرار گرفته بود.
وی افزود: در مرحله اول بازسازی و احیا، کاروانسرا رفع تصرف و تنظیف بخش‌های اشغال شده انجام شد در ادامه خاکبرداری و آواربرداری از داخل فضاها و انتقال آنها به خارج از بنا و محوطه و پی بندی و استحکام بخشی پی‌ها و پایه‌های دیوارهای ساختمان انجام شد.
حمزه زاده توضیح داد: بخش‌های از بین رفته برج‌های شرقی و غربی و دیوارهای پیرامونی اثر بازسازی عین به عین شده و مرمت و بازسازی دیوارها، پایه‌ها، طاق‌ها، ایوان‌ها و طاق چشمه‌ها انجام شد.
وی یادآور شد: در مرحله بعد سبک سازی پشت بام و اجرای شیب‌بندی مطابق شیب‌بندی اصلی و موجود به همراه عایق کاری پشت بام و پیرامون دیوارهای پشت بام اجرا شد.
وی ادامه داد: مرمت شترخان‌ها و صفحه‌های پیرامونی داخلی بنا و حیاط و سردر ورودی و بازسازی اجاق‌ها و شومینه‌ها در فضاهای مربوطه نیز اتمام یافت.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی همچنین تشریح کرد: شروع اقدامات اولیه پرونده ثبت جهانی کاروانسراها از سال ۱۴۰۰ بوده که پس از تهیه و تکمیل مستندات در سال ۱۴۰۱ به وزارتخانه ارسال شد.
حمزه زاده اضافه کرد:کاروانسراهای استان بازدید کرد که در اواخر همان سال از طرف یونسکو اعلام وصول شد.
وی خاطر نشان کرد: در ادامه روند ثبت جهانی در شهریور ماه ۱۴۰۲ در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو رسید و به عنوان بیست و هفتمین اثر ارزشمند ایران به ثبت رسید.
وی یادآور شد: این اثر ارزشمند پیش از این در تاریخ هفتم مهرماه سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۱۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده بود.
وی اظهار کرد: این اثر تاریخی مربوط به دوره صفویه و منصوب به شاه عباس ثانی (دوم) است، این کاروانسرا نام خود را از روستایی که در نزدیکی آن قرار دارد، گرفته است.
کاروانسرای جمال آباد میانه بزرگترین کاروانسرای تاریخی موجود شمال غرب کشور است
وی افزود: بنای یاد شده دارای مساحت ۲هزار و ۸۳۰ متر مربع عرصه و ۲هزار و ۲۲۰ متر مربع اعیان بوده و در نوع خود بزرگترین کاروانسرای تاریخی موجود در شمال غرب کشور است.
به گزارش ایرنا، کاروانسرای جهانی جمال آباد میانه روز ۲۶ شهریور ماه امسال در جریان چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض عربستان برگزار شد، ذیل پرونده کاروانسراهای تاریخی ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.
آذربایجان شرقی در فهرست ۵۴ کاروانسرای ثبت شده جهانی ایران در اجلاس فوق، دارای سه اثر شامل کاروانسرای جمال آباد میانه، گویجه بل اهر و حواجه نظر جلفا است.
ثبت دیدگاه