سیب‌های زیردرختی کابوس این روزهای باغداران آذربایجان غربی

به گزارش آوای تبریز، در این فصل هر گاه از جاده‌های بین شهری و یا روستایی استان آذربایجان غربی عبور کنید، با پدیده جدیدی به نام انباشت سیب‌های زیردرختی یا صنعتی در مقیاس‌های مختلف روبرو می‌شوید که ناخودآگاه این ذهنیت در شما ایجاد می‌شود که این سیب‌ها به چه منظوری انباشت (دپو) شده و قرار است کجا مصرف شود؟

چند سال پیش انتشار تصاویر و فیلم‌هایی از انباشت سیب‌های صنعتی در آذربایجان غربی، توسط بازرگانی از یک کشور همسایه، ضربه سنگینی به صنایع تبدیلی و آبمیوه استان وارد کرد و پس از آن بود که عزم مسوولان برای مقابله با این پدیده و ساماندهی سیب‌های زیردرختی که در کنار جاده‌ها انباشت شده، جزم شد.

امسال نیز در آذربایجان غربی نگاه مسوولان برای ساماندهی و برنامه ریزی سیب استان وجود دارد که شامل برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت است و حتی جایگزینی سیب با برخی محصولات باغی با نیاز آبی کم نیز پیش بینی شده است.

نکته قابل تامل اینکه طبق قوانین و دستورالعمل‌ها انباشت سیب زیردرختی در حاشیه جاده‌ها ممنوع است اما با این وجود باز هم صدها مرکز غیرمجاز در حاشیه جاده‌های آذربایجان‌غربی دایر شده و سیب زیردرختی باغداران را خریداری و انباشت می‌کنند.

انباشت در این مراکز معمولا در حاشیه جاده‌ها و بدون نظارت مراکز متولی امر صورت می‌گیرد و بخاطر غیراصولی و غیربهداشتی بودن آن بخشی از محصول قبل از رسیدن به چرخ صنعت، کیفیت خود را از دست داده و یا بر اثر عوامل محیطی آلوده می‌شود.

برای درک بهتر موضوع و تلاش مسوولان آذربایجان غربی در زمینه سیب درختی و ضرورت ساماندهی آن نگاهی اجمالی به چند خبر در زمینه این محصول ضروری است.

با این وجود هنوز این مساله به سرانجامی نرسیده و امسال هم همزمان با فصل برداشت سیب، محل‌هایی برای انباشت و بارگیری سیب صنعتی در آذربایجان غربی دایر شده و نکته ناخوشایند اینکه این مکان‌ها در نزدیکی جاده‌ها و در منظر دید مردم بویژه مسافران و مهمانان استان قرار دارد.

انباشت سیب‌های زیردرختی در حاشیه جاده مهاباد – ارومیه را بهانه‌ای قرار دادم تا این مساله را با باغداران، مسوولان جایگاه‌های انباشت سیب و مسوولان جهادکشاورزی مهاباد بررسی کنم برای همین منظور به یکی از مکان‌های انباشت سیب در نزدیکی روستای یوسف‌کند در مسیر جاده مهاباد – ارومیه رفتم.

از فاصله چند صد متری، بوی سیب به مشام می‌رسید، سیب‌های ریز و درشت سفید و قرمز بر روی هم انباشت شده و در قسمتی از محل انباشت که تازه بارگیری شده بود، شیرآبه سیب راهش را از میان گل و لایی پیدا کرده بود.

ترازوی بزرگی برای وزن کشی در این محل قرار داشت که مخصوص بارهای کم و به قولی داخل گونی است اما خودروهای حامل سیب باید در جایگاه مخصوص (باسکول) وزن کشی شده سپس برگه باسکول را تحویل متصدی جایگاه دهند.

مسوول جایگاه جوانی ۱۷ ساله و آلان محمدی نام داشت، وزن دقیق ترازو را یادداشت می‌کرد سپس گونی‌های سیب را یکی یکی خالی کرده و می‌گفت: اگر سیب داخل گونی یا نایلون بماند زودتر خراب می‌شود.

آلان، از حدود یک ماه قبل این جایگاه را با همکاری یکی از سرمایه داران راه اندازی کرده و به گفته خودش اداره راهداری مهاباد هم چند باری به او تذکر داده که وارد حریم جاده نشود.

او سیب زیردرختی را با توجه به کیفیت آن و از هر کیلوگرم ۲۰ هزار تا ۳۸ هزار ریال می‌خرد سپس آنها را برای بارگیری به کارخانه سیب در مهاباد و ارومیه ارسال می‌کند و به قول خودش برای هر کیلوگرم کمتر از یک هزار ریال نصیب او می‌شود.

سرگرم صحبت با آلان بودم که یک دستگاه خودرو از نوع سایپا از راه رسید و پس از توقف راننده، سیب‌ها را با بیل پلاستیکی از داخل بار خالی کرد و پس از تخلیه قبض باسکول را تحویل متصدی داد و منتظر دریافت پول فروش سیب‌ها شد.

راننده سایپا که خود باغدار در روستای «یوسف‌کند» بود، حدود ۲ تُن سیب درختی آورده بود که بر اثر وزش باد شب گذشته از درختان باغش بر زمین ریخته بودند.

کاک غفور ناصری در حالیکه نگاهی به من و نگاهی به سیب‌های خالی شده از خودرو داشت، گفت: این مقدار سیب که امروز به قیمت هر کیلوگرم ۲۵ هزار ریال فروختم، برایم بیش از ۹۰ هزار ریال هزینه داشته است.

وی افزود: از اول بهار به همراه ۲ پسرم در باغ مشغول هستیم و تا قبل از فصل برداشت ۱۹ نوبت آن را سمپاشی، سه نوبت کود تغذیه و هر هفته یک بار آبیاری کردیم حالا هم ۱۵ کارگر مشغول برداشت سیب هستند که هر کدام روزانه سه میلیون ریال دستمزد می‌گیرند.

کاک غفور ناصری اضافه کرد: در این شرایط سیب به صورت تازه خوری هم قیمت چندانی ندارد و ناچاریم محصول خود را برای نگهداری در سردخانه آماده کنیم که هر جعبه خالی پلاسیتکی حدود ۱۰۰ هزار ریال هزینه دارد و  هزینه نگهداری در سردخانه هم برای هر کیلوگرم ۱۳۰ هزار ریال است.

وی گفت: هر روز ۲ نوبت صبح و عصر سیب‌های زیردرختی را به این جایگاه می‌آورم و با قیمت توافقی که با متصدی آن دارم، می‌فروشم.  

هوا کم‌کم بارانی می‌شد و وزش باد پاییزی این باغدار را بیشتر نگران می‌کرد به همین خاطر فنجان چای را که بخار گرمی از آن بلند می‌شد نوشید و با دلی غمگین و ناراحت خداحافظی کرد و رفت.  

من هم راهم را در مسیر جاده ارومیه ادامه داده و در نزدیکی روستای دُریاس نزدیک یک محل انباشت سیب دیگر توقف کردم و پس از کسب اجازه از مسوول آن با ۲ نفری که مشغول تخلیه سیب‌های زیردرختی بودند به صحبت مشغول شدم.

آنان نیز سیب‌هایی که با وزش باد شب گذشته در باغ شان بر زمین ریخته شده را از روستای ایگریقاش آورده و پس از وزن کشی خالی می‌کردند.

آنان هم از ریزش زیاد سیب درختی امسال نگران بودند و از اینکه بخشی از محصول خود را باید به قیمت پایین بفروشند، ناراحت.

یکی از آنان که کریم عبداللهی نام داشت، گفت: ما در روستا زمین کشاورزی نداریم و این باغ را از مالکان روستا به ازای هر هکتار ۲ میلیارد ریال اجاره کردیم و از اول بهار در آن مشغول به کار هستیم و اکنون که در فصل برداشت قرار داریم، بخشی از محصول ما بخاطر وزش باد از بین رفته است.

وی اضافه کرد: ما چاره‌ای نداریم این محصول که براثر باد از درخت افتاده و ضربه دیده باید به عنوان سیب صنعتی بفروش برسد البته امسال قیمت سیب زیردرختی هم در مقایسه با سال قبل مناسب است.

 وی گفت: بخشی از میوه برداشت شده را به صورت تازه خوری در میدان تره‌بار عرضه کردیم تا نقدینگی داشته باشیم و بتوانیم برای برداشت محصول کارگر بیاوریم و بخش دیگر را به سردخانه منتقل می‌کنیم تا برای عرضه بعنوان میوه شب یلدا و حتی شب عید نوروز نگهداری شود.

مسوول جایگاه هم رشید حاجی نام داشت وارد بحث ما شد و گفت: در ابتدا سیب زیردرختی را به قیمت ۲۰ هزار ریال برای هر کیلوگرم از باغداران می‌خریدیم اما در این روزهای پایانی برداشت قیمت سیب زیردرختی هم افزایش یافته است.

وی با اشاره به افزایش جایگاه‌های خرید سیب زیردرختی افزود: باغداران مشغول برداشت سیب هستند و زمان در این ایام برای آنان مهم است لذا سیب زیردرختی خود را به نزدیکترین جایگاه تحویل می‌دهند.

به گفته او، همین امر باعث شده که تعداد جایگاه‌های خرید سیب زیردرختی در این شهرستان افزایش پیدا کند.

از چند جایگاه دیگر انباشت سیب زیر درختی بازدید کردم و در همه آنها حکایت همین بود و باغداران از خرید ارزان سیب زیردرختی گلایه داشته و بر این باور بودند اگر کارخانه صنایع تبدیلی خودشان کار خرید سیب را انجام می‌دادند و دلالان این بخش حذف می‌شدند، به نفع باغداران بود.

۹۰ هزار تُن سیب از باغات مهاباد برداشت شد

مسوول واحد باغبانی جهادکشاورزی مهاباد با اشاره به شروع برداشت سیب از باغات این شهرستان از اول مهر گفت: تاکنون ۹۰ هزار تُن سیب از باغات مهاباد برداشت و تحویل سردخانه‌ها شده است.

سعید کریمی اظهار کرد: علاوه بر سیب سردخانه‌ای حدود ۱۵ هزار تُن نیز به عنوان سیب زیر درختی و صنعتی برداشت شده که بخشی به صورت تازه خوری و بخشی دیگر به صنایع تبدیلی ارسال می‌شود.

مسوول واحد باغبانی جهادکشاورزی مهاباد با اشاره به اینکه ۲ مرکز مجوز خرید سیب صنعتی در این شهرستان را دریافت کرده‌اند، گفت: این ۲ مرکز از نقدینگی مناسب برخوردار نیستند و به همین دلیل در کنار آنها، ۱۰ مرکز غیرمجاز هم دایر شده که سیب زیردرختی باغداران را خریداری می‌کنند.

وی اضافه کرد: در این شهرستان ۲۵ واحد سرخانه با ظرفیت نگهداری ۱۲۵ هزار تن، فعال هستند و تا پایان برداشت سیب، آماده دریافت محصول باغداران هستند.

کریمی ادامه داد: سیب تولیدی در این شهرستان که بیشتر در ۲ نوع «رد» و «گلدن» و سایر ارقام خارجی است بخاطر کیفیت مطلوب، قابلیت انبارداری و حمل و نقل، یکی از محصولات صادراتی به خارج از کشور به شمار می‌رود.

مسوول واحد باغبانی جهادکشاورزی مهاباد در خصوص میزان باغات سیب این شهرستان گفت: هم اکنون ۶ هزار و ۷۲۰ هکتار باغ سیب بارور و یک هزار ۲۲۱ هکتار باغ سیب غیرباور وجود دارد.

وی در خصوص کاهش چشمگیر سیب تولید شده در مهاباد افزود: سال گذشته بیش از ۱۴۵ هزار تُن سیب از باغات این شهرستان برداشت و تحویل واحدهای سردخانه‌ای شده بود.

کریمی با اشاره به کاهش قیمت سیب در مهاباد یادآور شد: هنوز قیمت سیب سردخانه ای تعیین نشده اما قیمت هر کیلوگرم سیب قرمز تازه خوری در بازار ۸۰ هزار ریال، سیب زرد ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار ریال و سیب زیر درختی (صنعتی) هر کیلوگرم ۲۵ هزار ریال تعیین شده است.

جایگاه سیب در آذربایجان غربی

باغداران آذربایجان‌غربی سالانه با برداشت بیش از یک میلیون تن سیب، رتبه نخست تولید این محصول را در کشور به خود اختصاص دادند؛ از مجموع ۱۰۲ هزار هکتار مساحت باغ‌های بارور آذربایجان‌غربی حدود ۶۰ هزار هکتار به سیب اختصاص یافته‌ و حدود یک سوم سیب کشور در این استان تولید می‌شود.

سیب آذربایجان‌غربی به سبب شرایط مناسب خاک،  آب و هوا، استفاده از ارقام مرغوب اصلاح شده با تحمل ماندگاری و انبارداری و مهارت باغداران در زمینه مراحل داشت و برداشت در بین خریداران این محصول شناخته شده و به سبب رنگ و طعم خاص آن، بازار خوبی دارد.

سیب آذربایجان‌غربی از مرحله تازه‌خوری و صادرات هم قدمی جلوتر به سمت صنعتی شدن و راه‌اندازی صنایع تبدیلی برداشته به طوری که هم‌اکنون بیش از ۲۷ واحد تولید آبمیوه و کنسانتره سیب در این استان وجود دارد که سالانه بیش از ۳۰۰ هزار تُن از این محصول را فرآوری و روانه بازار می‌کند.

ریزش سیب در این فصل بر اثر وزش باد یا هنگام چیدن آن، امری کاملا طبیعی است و دایر شدن اماکنی برای جمع آوری این محصول نیاز بازار و تقاضای باغداران است اما انباشت مقدار زیادی سیب بدون هیچ محافظت و در فضای آزاد علاوه بر تخریب بیشتر سیب، منظر نازیبایی ایجاد می‌کند.

درست است که سیب میوه‌ای مقاوم است و شاید بتواند چند هفته هم در این شرایط دوام بیاورد اما اگر بدانیم برای این محصول تا رسیدن به این مرحله چقدر آب، رنج باغدار، نیروی کار و سرمایه هزینه شده و علاوه بر آن قرار است دوباره به چرخه مصرف انسانی برگردد، به راحتی آن را در مکان نامناسب و حاشیه جاده انباشت نمی‌کردیم.

از طرفی دیگر انباشت و جمع آوری سیب‌های زیردرختی در کنار جاده‌ها که خودروهای سبک و سنگین در آنها در حال تردد و باغداران نیز پیوسته در حال تخلیه و بارگیری محصول هستند، می‌تواند حوادث ناگواری در پی داشته باشد.

کاهش مسوولان امر برای این پدیده که هر سال در حاشیه جاده‌ها تکرار می‌شود، چاره اندیشی کنند و با این تصور که کار انباشت و جمع آوری سیب فصلی و در حدود یکی دو ماه است به راحتی از کنار این قضیه عبور نکنند.

نکته مهمتر اینکه این سیب‌های ارزان قیمت با گرانبهاترین مایه حیاتی در کشورمان و آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه آبیاری شده و اینکه به عنوان کالایی کم ارزش و بدون احترام خاصی، در مکان‌های نامناسب تخلیه، انباشت و بارگیری می‌شود.

هم‌مرز بودن آذربایجان‌غربی با سه کشور عراق، ترکیه و آذربایجان‌غربی، پتانسیل بسیار خوبی برای پیدا کردن بازارهای خارجی برای تولیدات صنایع تبدیلی سیب در کنار صادرات این محصول است که باید بیشتر مورد توجه مسوولان قرار گیرد.

آذربایجان غربی با داشتن بیش از ۸۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی سالانه بیش از ۶ میلیون تُن محصولات زراعی و باغی تولید و روانه بازار مصرف داخلی و خارجی می‌کند که بیش از یک میلیون تُن آن سیب است.