به گزارش آوای تبریز، با وجود اینکه تاریخ مطبوعات ایران از قدمت چندانی در مقایسه با کشورهای غربی و حتی همسایه هایی مثل ترکیه برخوردار نیست، اما از زمانی که ۱۸۸ سال قبل میرزا صالح شیرازی در عهد محمد شاه قاجار اولین شماره و صفحات روزنامه در ایران را منتشر کرد، این عرصه با فراز و نشیب های مختلف و متعددی همراه بوده است که شاید بتوان مدعی شد راه اندازی انجمن روزنامه نگاران اولین گام امیدبخش در این صحنه پرتلاطم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود.
تلاش های بی وقفه میرزا صالح برای انتشار ” کاغذ اخبار” به سال ۱۲۱۶ شمسی که آن زمان به صورت ماهانه منتشر می شد، زمینه ها و بسترهای پذیرش عمومی از عرصه رسانه و اطلاع رسانی در ایران زمین را مهیا کرد، هر چند در این عرصه مقابله با آزادی بیان در اواسط دوره محمد شاه فزونی گرفت و در اواسط سلطنت او، روزنامه “صور اسرافیل” میرزا جهانگیرخان شیرازی متوقف و این فرهیخته علمی و ادبی محاکمه شد.
بنابر اسناد و تحقیقات مکتوب شاید دوره ۱۰ ساله سلطنت مظفرالدین شاه قاجار یکی از دوره های بسترساز و رونق کمی و کیفی مطبوعات ایران باشد که بین سال های ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵ تداوم یافت و نتیجه اش نهضت مشروطه بود؛ یکی از مهمترین فرازهای تاریخ سیاسی و رسانه ای کشور که به گواه تاریخ نگاران، مطبوعات و روشنگری نویسندگان چیره دست آن عهد، نقش محوری در این نهضت مردمی داشت.
رغبت به ایجاد و تشکیل سندیکا و یا انجمنی به نام روزنامه نگاران از همان دوران قاجار و انتشار کاغذ اخبار وجود داشت، اما اولین گام ها برای ثبت و ضبط چنین تشکلی در سال ۱۳۰۰ با عنوان” انجمن مطبوعات ایران” برداشته شد اما اطلاعات دقیق و متقن درباره نحوه شکل گیری و همچنین انحلال آن در دسترس نیست.
وقوع نهضت مشروطه منجر به فعالیت تعدادی از نشریات مستقل و آزادی‌خواه در عرصه حیات سیاسی و اجتماعی کشور شد و کم و بیش تا روی کار آمدن دیکتاتوری رضاخان به ترویج و نشر عقایدی مستقل از ایدئولوژی طبقه حاکم پرداخته و تا حدودی تعلق خاطر مردمی داشتند، اما پس از آن رژیم کودتا و اختناق رضاخان صداهای استقلال و آزادی‌خواهی را در سینه‌ها خفه کرد و با ایجاد رعب، وحشت، قتل و غارت حتی به آن تعداد نشریات مستقل و مردمی نیز اجازه انتشار نداد.
موج جدید انتشار جراید و نشریات مستقل و مردمی در سال ۱۳۲۰ و پس از فرار رضاخان و سرنگونی حکومت او و مقارن جنگ جهانی دوم آغاز شد که این شرایط زمینه و بستر لازم را برای راه اندازی انجمن روزنامه نگاران ایران ایجاد کرد، اما این روند تا زمان ترور محمدرضا شاه در سال ۱۳۲۷ و حتی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ادامه داشت.
پس از تثبیت رژیم استبداد و خفقان محمدرضا پهلوی نهال روزنامه‌ها و جراید مستقل، سازنده و اصلاح طلب خشکید و جای آن را نشریات وابسته، غیر مردمی و مبتذل پوشاند و سال‌ها طول کشید تا شاهد نشریاتی پرمحتوا و غنی و مستقل باشیم.
یکی از اهداف مهم انجمن روزنامه نگاران تاکید بر دفاع از آزادی بیان و نشر مطالب واقعه کشور برای اطلاع عموم بود که بعدها ماده ۱۹ اعلامیه حقوق بشر و ماده ۱۹ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی بر چنین اهدافی صحه گذاشت.
نگاهی گذرا به تاریخ مطبوعات و سرنوشت انجمن های مربوطه نشان می دهد که دوران حکومت خودکامه پهلوی در هر ۲ دوره بدترین و رعب انگیزترین دوران رسانه ای ایران بوده است، به گونه ای که کمتر مطبوعه ای در این برهه از تاریخ به خصوص از دهه ۱۳۴۰ تا پیروزی انقلاب اسلامی توانست قد علم کرده و نسبت به اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور مطالبی را منتشر کند.
البته در سال ۱۳۴۱ سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران ایجاد شد که بیشتر محور فعالیت این مجموعه حول محور کتاب و آثار مکتوب استوار بود تا روزنامه نگاری که تا انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به حیات خود ادامه داد.
سانسورهای دولتی، مسایل و مشکلات اقتصادی، خودسانسوری، قوانین سخت و دست و پاگیر، حمایت و ترویج رژیم از مجلات و ژونالیسم ابتذال، مقابله با آرا و نظریات سیاسی و اجتماعی مخالف، توقیف ۹۰ نشریه پس از حوادث سال ۱۳۴۲، دستگیری و زندانی شدن مدیران و سردبیران نشریات، تعطیلی تعداد ۶۵ نشریه در سال ۱۳۵۳ و بازداشت ۲۲ نفر از روزنامه نگاران و نویسندگان مجلات و ممنوع القلم شدن آنها در سال ۱۳۵۶ از چالش های مهم مطبوعات دوران پهلوی دوم در ایران است که منجر به ایجاد فضای خفقان در این عرصه شد.
بارقه های امید و نویدبخش در صحنه مطبوعات ایران با پیروزی انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی بارقه های امید و نویدبخش در صحنه مطبوعات ایران به وجود آمد و به برکت مبانی اندیشه ای اسلام که بر آزادی عقیده و بیان تاکید دارد، شاهد بروز و ظهور نشریات، مجلات، روزنامه ها و در دهه های اخیر رسانه های دیجیتالی هستیم که هر چند با نقطه مطلوب فاصله دارد، اما در مقایسه با سال های قبل از انقلاب که خفقان و سانسور شدید بر جراید جاکم بود، شرایط بهتری را به نسبت تجربه می کنیم.
عرصه رسانه ای و مطبوعات کشور در ۴۵ سال اخیر و سال های پس از انقلاب اسلامی را به سه دوره مختلف می توان تقسیم بندی کرد: ۱) از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تا آغاز جنگ. ۲) دوران جنگ تحمیلی و ۳) دوران پس از جنگ.
آزادی بیان و تضارب آرا و عقاید، تعدد انتشار نشریات وابسته به احزاب و گروه های سیاسی، تعطیلی سندیکای روزنامه نگاران به دستور دولت وقت در سال ۱۳۶۰، درگیری های جناحی و حزبی و تشدید ناآرامی ها در کشور از جمله ویژگی های بارز عرصه مطبوعات در سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ و شروع جنگ تحمیلی بود.
دوران هشت ساله دفاع مقدس تجربه ای جدید از فعالیت های مطبوعاتی کشور بود که طی آن به دلیل شرایط خاص کشور شاهد کاهش تیراژ روزنامه ها و لغو پروانه های دایم نشر بودیم و یکی از مهمترین و شاید تاسف بارترین اتفاق این دوران انحلال دانشکده علوم ارتباطات بود.
البته در این دوره گذار و اواخر دهه ۱۳۶۰ دوره های آموزشی روزنامه نگاری از سر گرفته و رشته روزنامه نگاری در دانشگاه آزاد اسلامی نیز ایحاد شد که در کنار این رخدادهای مثبت، مجلات و نشریان مذهبی و فرهنگی رشد و توسعه بی سابقه ای به خود گرفت.
در سال های پس از جنگ عرصه مطبوعات کشور فراز و فرودهایی را به همراه داشت، اما انتشار مجله ” گل آقا” در سال ۱۳۶۹ دوران جدیدی از آزادی بیان و رسانه ای را در کشور آغاز کرد که انتقادات طنزآلود آن از مقام های رسمی کشور و کارتون های روی جلد آن از ذهن هیچ روزنامه خوان ایرانی فراموش شدنی نیست.
افزایش تعداد نشریات، روزنامه ها و مجلات، ایجاد هیات منصفه مطبوعات، برگزاری جشنواره های مطبوعاتی، اعلام موجودیت انجمن صنفی روزنامه نگاران تهران، راه اندازی رشته روزنامه نگاری در مقطع کارشناسی ارشد، اوج گیری توسعه سیاسی و فرهنگی با روی کار آمدن دولت اصلاحات، روند رو به رشد صدور مجوزهای انتشار و به صحنه آمدن طیف جدید و جوان نویسندگان و خبرنگاران از جمله خصوصیت های بارز و مهم عرصه مطبوعاتی کشور در ۲ دهه اخیر است.
در هر حال آنچه که امروز شاهد و ناظر در سپهر رسانه ای و مطبوعاتی هستیم، میراثی گرانقدر و بسیار عظیم از گذشته تاریخی فعالان این عرصه است که از تشکیل اداره روزنامه جات و اداره دارالطباعه عصر ناصری شروع شده و با وزارت انطباعات دوران قاجاریه تداوم یافته و سپس با ایجاد تشکل های صنفی و انجمن های روزنامه نگاری به نسل کنونی رسیده است؛ مسیری پرهیجان و مملو از ناسازگاری ها.
ثبت دیدگاه