احیای نسل مارال در ارسباران آذربایجان شرقی

به گزارش آوای تبریز، مارال از بزرگ‌ترین گونه های گوزن است که محل زیست آن در سراسر جهان از انگلیس و ایرلند گرفته تا مناطقی از آفریقای شمالی و بخش شرقی اروپا و آسیای میانه و قفقاز گسترده شده است اما نوع مارال ارسباران از جمله گونه های بسیار نادر گوزن ها است که زیست بوم آن در پهنه جغرافیایی ایران به مناطق جنگلی شمال آذربایجان و بخش هایی از استان های گیلان و مازندران خلاصه می شود.

جنس نر مارال ارسباران بین ۱۵۰ تا ۲۲۰ کیلوگرم و جنس ماده آن بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم وزن دارد که بر اساس مشاهدات بومیان منطقه تا پیش از اجرای طرح احیای این گونه زیبای جنگل های شمال آذربایجان، حدود ۸۰ سال قبل گونه هایی از آن در این منطقه مشاهده شده بود و دیگر هیچ نشانه ای از مارال ارسباران تا حدود اوایل دهه ۱۳۸۰ وجود نداشت تا اینکه مطالعات طرح ملی احیای این گونه از مارال آغاز شد.

اداره کل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی به عنوان متولی اصلی طرح احیای نسل مارال در ارسباران مطالعات اولیه آن را در سال ۱۳۷۰ آغاز کرد و این مرحله تا بیش از یک دهه به طول انجامید تا با فراهم سازی زمینه ها و تمهیدات لازم، مرحله اجرایی آن آغاز شود.

با توجه به اهمیت موضوع زیست محیطی احیای نسل مارال و تاثیرگذاری اکولوژیکی آن در مناطق جنگلی، لزوم توجه بیش از پیش دولت برای تامین اعتبارات لازم و کافی برای تداوم و تقویت طرح احیا بسیار ضروری است تا با جلوگیری از انقراض این نسل بسیار زیبا و نادر، بسترهای مناسب برای افزایش تعداد این نسل نیز فراهم شود.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی طرح احیای نسل مارال ارسباران را موفقیت آمیز و طبق مطالعات انجام شده در دهه ۱۳۷۰ اعلام و اظهار کرد: این طرح یکی از مهمترین و بزرگترین طرح های احیای گونه های جانوری در کشور است که فقط طرح مطالعاتی آن بیش از یک دهه به طول انجامید.

داوود غنی پور با اشاره به اینکه مرحله اول مرحله اجرایی طرح احیای مارال ارسباران از سال ۱۳۸۷ در محدوده ۱۸۰ هکتاری جنگل های آینالو شروع شد، گفت: یکی از اهداف اصلی در این مرحله تطبیق دادن این گونه با محیط و ارزیابی های کارشناسی بود.

به گفته وی در آن زمان حدود ۳۰ راس مارال در محدوده محیط جنگلی و مرتعی آینالو و سپس فندقلو رهاسازی شدند که این مرحله از طرح احیا اکنون نیز با مراقبت ویژه سازمان محیط زیست همچنان ادامه دارد تا با بررسی تمام جوانب موضوع وارد مرحله بعدی شویم.

غنی پور، مرحله بعدی طرح احیای گونه مارال ارسباران را رهاسازی آنها در طبیعت اعلام و اضافه کرد: در حال حاضر به دنبال مطالعات و همچنین آزمایش ابعاد مختلف طرح هستیم تا در سه تا چهار سال مرحله بعدی را به مرحله اجرا برسانیم که یکی از سخت ترین مراحل طرح به شمار می رود.

وی ادامه داد: بر این اساس قرار است ۲ گله پشتیبان در منطقه آینالو و فندقلو در مساحت هفت هکتاری و در سایت های جداگانه رهاسازی شوند که در مجموع ۱۳ راس مارال را شامل می شود.

غنی پور با بیان اینکه هم اکنون در سایت اصلی طرح احیای مارال ارسباران تعداد ۳۰ راس با مراقبت های ویژه محیط بانان زندگی می کنند، یادآور شد: ترکیب جمعیتی این گونه ها دو سوم ماده و یک سوم نر است که این شرایط برای زاد و ولد آنها رقمی استاندارد به حساب می آید.

وی یکی از چالش ها و مشکلات مهم تداوم اجرای طرح احیای نسل مارال ارسباران را کمبودهای مالی و اعتباری اعلام کرد و با اشاره به اینکه در این زمینه هیچ منبع مالی استانی وجود ندارد، گفت: این طرح ملی است و برای اجرای آن از منابع بسیار محدود سازمانی استفاده می شود که رقم آن نیز بسیار ناچیز است.

غنی پور اضافه کرد: اعتبارات طرح احیای نسل مارال ارسباران از محل منابع ملی تنها برای نگهداری است، در حالی که برای اجرای این طرح مهم و تاثیرگذار در اکوسیستم(زیست بوم) منطقه باید منابعی نیز برای توسعه طرح محیط بانی و اجرای طرح های ویژه در نظر گرفته شود.

وی با تاکید بر اینکه به شدت نیازمند افزایش اعتبارات طرح احیای نسل مارال هستیم، افزود: بر اساس برآوردهای صورت گرفته سالانه اعتباری افزون بر ۲ میلیارد تومان برای این طرح نیاز است تا موضوعاتی همچون نگهداری، حفاظت و انجام تحقیقات عمیق انجام شود.

غنی پور متوسط سنی مارال های موجود در ارسباران را ۱۷ تا ۱۸ سال اعلام و اظهار کرد: این متوسط سنی برای زندگی در اسارت است، در حالی که متوسط عمر این گونه در محیط طبیعی ۱۳ تا ۱۴ سال است.

وی دلیل عمر بیشتر مارال در محدوده های حفاظتی و در اسارت را رسیدگی بیشتر، غذای مناسب، دوری از مخاطرات طبیعی و شکار و مهمتر از همه انجام معاینات دامپزشکی و مراقبت های بهداشتی و درمانی بیان کرد.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، فضای مورد نیاز برای یک راس مارال در محیط طبیعی را ۱۵ هکتار اعلام کرد که این معیار در منطقه حفاظتی ارسباران ۱۲ راس مارال به ۱۵ هکتار است.

در همین رابطه جذابیت های گردشگری طرح احیای نسل مارال ارسباران را نیز نباید از نظر دور داشت که با ازدیاد این گونه منحصر به فرد علاوه بر تغییر و تحولات زیست محیطی منطقه که در تمام فصول پذیرای انبوه گردشگران طبیعت است، می تواند باعث حضور بیش از پیش گردشگران شده و درآمدهای آن منجر به توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه شمال آذربایجان نیز بشود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه طرح احیای نسل «مارال» و رهاسازی آن ها به طبیعت در سال های اخیر با موفقیت در حال اجراست، گفت: این طرح، بقای نسل مارال در جنگل‌های ارسباران را میسر و تثبیت کرده است.

شهنام اشتری مشاهده مارال های زیبای ارسباران از سوی گردشگران و میهمانان تابستانی آذربایجان شرقی از سراسر کشور را یکی از مزیت های نهفته طرح احیا عنوان و اظهار کرد: ایجاد هماهنگی با تورهای گردشگری در این محل با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جزو اهداف اصلی ماست.

وی یکی از ویژگی های مهم گونه مارال ارسباران را قدرت استتارگیری آنها عنوان کرد و گفت: بر همین اساس این گونه ها چنان در بین درختان و گیاهان خود را مخفی می کنند که انسان شاید در چند قدمی متوجه وجودش نشود که همین موضوع لزوم اقدامات مراقبتی در زمان رهاسازی در دامن طبیعت را بسیار ضروری می کند تا آسیبی از سوی گردشگران به آنها وارد نشود.

اشتری با اشاره به اینکه نسل این گونه حیات وحش حدود ۷۰ سال قبل در زیستگاه اصلی خود در حال انقراض بود، افزود: برای اجرای طرح احیای نسل این گونه ابتدا تعداد هفت راس مارال از سایت حفاطتی گلستان به این منطقه انتقال داده شد.

وی ادامه داد: ۲۰ سال قبل و در اجرای طرح احیا تمام هفت گونه فوق تلف شدند، اما زادآوری های آنها موجب شده است اکنون ۳۰ راس مارال در منطقه حفاظت شده زیست کنند.

اشتری گونه های نگهداری شده مارال ارسباران را نیمه وحشی خواند و اضافه کرد: رهاسازی این گونه ها در طبیعت که قرار است در سال های آینده اجرایی شود، می تواند منجر به تلف شدن زودهنگام تعدادی از آنها به دلیل سرمای هوا و نبود غذا در دامن طبیعت شود که باید در این رابطه نیز اقدامات مناسب به انجام برسد.

وی یادآور شد: در زیستگاه های آینالو و فندقلو برای کاهش خطر پذیری، جلوگیری از آسیب دیدن گله اصلی و حفظ تنوع ژنتیکی تعدادی از این گونه جانوری به صورت قرنطینه نگهداری و پس از اطمینان از سلامت آنها در منطقه حفاظت شده ارسباران رهاسازی می شوند.

اشتری از آغاز اجرای پیشگیری و کنترل جمعیت عوامل بیماری زا طرح احیای نسل گونه مارال در جنگل های ارسباران خبر داد و گفت: در هفته های گذشته با تلاش کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان، فرآیند شناسایی کانون های مستعد زادآوری، عوامل انگلی آسیب رسان به جمعیت گونه در محدوده طرح حفاظت در ۲ سایت آینالو و فندقلو انجام و سم پاشی این کانون ها انجام گرفت.

وی مبارزه با انگل های خارجی و داخلی و عوامل انتقال یا ایجاد این انگل ها در طبیعت را بسیار دشوار خواند و اظهار کرد: این موضوع نیازمند پایش و شناسایی اولیه کانون های فصلی متغیر، شناسایی نوع انگل و استفاده از روش مناسب برای حذف یا تقلیل جمعیت فون انگلی(بیماری های مشترک) آسیب رسان است.

مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی افزود: با توجه به اهمیت زمانی و انجام به موقع سم پاشی، با بهره گیری از نظریات آکادمیک(دانشگاهی) و تجارب همکاران کارشناس در طول سنوات گذشته، بهترین زمان سم پاشی انتخاب شده و به مدت سه شبانه روز انجام می گیرد.

مارال با نام علم علمی Cervus elaphus Maral یکی از بزرگترین انواع گوزن و بزرگترین گونه گوزن در ایران می باشد.

جنگل‌های ارسباران (قره داغ) یک منطقه حفاظتی است و در سال ۱۳۵۴ از سوی یونسکو به ثبت رسیده است.

کارشناسان زیست‌محیطی جهان، جنگل‌های ارسباران را به دلیل داشتن ۷۸۵ گونه گیاهی و ۱۷۰ گونه درختی، شامل ۴۲ تیپ مرتعی و ۱۴۳ واحد جنگلی در زمره یکی از مناطق با ارزش ژنتیکی جهان شناخته‌اند.

نسل گوزن مارال به عنوان یکی از زیباترین گونه‌های جانوری ایران از ۸۰ سال پیش در جنگل‌های ارسباران منقرض شده بود ولی اکنون به طور پراکنده از طریق جوامع محلی و گردشگران در منطقه دیده شده است.